Πύργος Μπαζαίου
Στην ενδοχώρα της Νάξου, σε απόσταση 12χλμ. από την Χώρα του νησιού, δεσπόζει στον κάμπο της Αγιασσού ο Πύργος Μπαζαίου, πρώην μονή του Τιμίου Σταυρού. Είναι χτισμένος στους πρόποδες του όρους Προφήτης Ηλίας κοντά στα ερείπια ενός παλιότερου μοναστηριού, της Καλορίτσας (9ος αι.) και σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου από το χωριό Σαγκρί.
Λόγω της επιβλητικής μορφής και της θέσης του σε κομβικό σημείο της οδού που συνδέει την πόλη της Νάξου με το Χαλκί και την Αγιασσό, ο πύργος είναι από τα πλέον αναγνωρίσιμα μεταβυζαντινά μνημεία του νησιού.
Ανάλογα πυργοειδή συγκροτήματα περισσότερα από τριάντα, υπάρχουν διάσπαρτα σε όλη τη Νάξο και χρονολογούνται από τον 13ο αιώνα έως τον 18ο αιώνα. Η διάδοση τους οφείλεται αφενός στον κίνδυνο της πειρατείας που μάστιζε το Αιγαίο ήδη από την Βυζαντινή περίοδο, αφετέρου στη φεουδαρχική οργάνωση της εξουσίας που επικρατούσε στη Νάξο κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας (1207-1566) και συνεχίστηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας μέχρι τους νεότερους χρόνους.
Ο συγκεκριμένος πύργος εικάζεται ότι χτίστηκε περίπου το 1600 για να λειτουργήσει ως ορθόδοξο μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού με μοναχούς μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε περιήλθε σε παρακμή. Το 1834 το κτίσμα και οι γαίες που κατείχε περιήλθαν στην ιδιοκτησία του νεοσύστατου τότε ελληνικού κράτους.
Τις επόμενες δεκαετίες του 19ου αιώνα το ελληνικό δημόσιο ενοικίαζε το κτίσμα και τα κτήματα, όπως έκανε με ανάλογες απαλλοτριωμένες περιουσίες, ώστε με τα έσοδα να χρηματοδοτεί τα πρώτα σχολεία δημόσιας παιδείας. Στο τέλος του 19ου αιώνα η χρεοκοπία του Ελληνικού κράτους οδήγησε στην εκποίηση περιουσιακών στοιχείων, ανάμεσα τους και το κτιριακό συγκρότημα του παλιού μοναστηριού, το οποίο αγόρασε σε ερειπωμένη κατάσταση ο Νικόλαος Μπαζαίος, μεγάλος γαιοκτήμονας της εποχής. Έκτοτε ο πύργος φέρει το όνομα του τελευταίου ιδιοκτήτη, όπως συνηθίζεται κατά παράδοση σε ανάλογα μνημεία της Νάξου.
Από το 2001 όταν αναστηλώθηκε συνολικά ο πύργος με τα προσκτίσματα του, από τον τελευταίο απόγονο της οικογένειας των ιδιοκτητών, το μνημείο παραμένει ανοιχτό και επισκέψιμο για το κοινό κατά την θερινή περίοδο οπότε λειτουργεί ως κέντρο πολιτισμού. Τη διαχείριση και οργάνωση των πολιτιστικών εκδηλώσεων που φέρουν τον χαρακτηριστικό τίτλο "Φεστιβάλ Νάξου" έχει αναλάβει ένας Πολιτιστικός Μη Κερδοσκοπικός Φορέας σε συνεργασία με ανάλογους φορείς ιδιωτικούς και δημόσιους, ινστιτούτα, πανεπιστήμια και μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού.